Taniec zabrał głos i po raz pierwszy przemówił w tak zdecydowanym tonie. Nic dziwnego, sytuację tańca w Polsce trudno nazwać optymistyczną.
Istotnych pytań padło wiele: Jakie są szanse rozwoju tańca w Polsce i jego stan na dzień dzisiejszy? Kim jest zawodowy artysta tańca? Jak funkcjonuje system edukacji tanecznej i program transformacji zawodowej? Na czym polega specyfika promocji tańca, jak pozyskiwać środki na nowe projekty?
Odpowiedź próbowali znaleźć uczestnicy I Kongresu Tańca, zorganizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, w dniach 27-29 kwietnia.
Cel
Instytut Muzyki i Tańca, powołany w październiku 2010 roku przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prężnie rozpoczął swoją działalność. Jednym z pierwszych jego projektów była organizacja Kongresu Tańca – wydarzenia bez precedensu, jakże potrzebnego dla dalszego rozwoju tej dziedziny sztuki.
Kongres zgromadził rzeszę specjalistów z dziedziny tańca i innych dziedzin kultury. W trzydniowych debatach, odbywających się pod hasłem „Taniec ma głos”, uczestniczyli dyrektorzy teatrów, tancerze instytucjonalni i niezależni, przedstawiciele instytucji kultury, krytycy, goście z Polski i zagranicy.
Ideą Kongresu było podjęcie dyskusji nad aktualną sytuacją tańca w Polsce i wypracowanie wspólnej strategii dla jego rozwoju. Obrady podzielono na osiem paneli. Wśród najważniejszych zagadnień znalazły się: Etapy rozwoju zawodowego artysty tańca – szanse i wyzwania; Infrastruktura dla tańca – stan obecny, projekty i wizje zmian; Instytucje i sieci tańca; Co zostaje z festiwalu? Nowe formuły festiwalowe a miejska polityka kulturalna; Strategie promocji tańca; Artysta – projekt – instytucja; Stworzyć politykę dla tańca.
Problemy
Zdecydowana większość prelegentów daleka była od formułowania optymistycznych wniosków. Nierozwiązanych problemów jest wiele. Wystarczy wymienić kilka, aby zdać sobie sprawę z nienajlepszej sytuacji tańca w Polsce.
System szkolnictwa średniego (w skład którego wchodzi zaledwie pięć szkół baletowych) jest przestarzały, umożliwia kształcenie jedynie w dziedzinie tańca klasycznego. Nie zapewnia wszechstronnego wykształcenia, którego oczekuje się od tancerza na scenie tańca współczesnego. Profesor Barbara Sier–Janik w swoim wystąpieniu podkreśliła, że współczesność przynosi inne zrozumienie tańca klasycznego. Co za tym idzie, zmienić się musi profil kształcenia. Współcześnie od tancerza wymaga się elastyczności zarówno fizycznej jak i mentalnej. Tancerz klasyczny powinien znać techniki współczesne i odwrotnie. Nauczanie oparte na naśladownictwie nie wystarczy. Najwyższy czas wyodrębnić specyfikę klasyki, neoklasyki i tańca współczesnego.
Szkolnictwo wyższe w dziedzinie tańca praktycznie nie istnieje (w trybie dziennym wyjątek stanowi Wydział Teatru Tańca PWST w Krakowie i Pedagogika Baletu UMFC w Warszawie). Nic więc dziwnego, że artyści na studia wyjeżdżają za granicę, aby doskonalić (albo dopiero zdobywać) warsztat i uzyskać dyplom szkoły wyższej. Wystarczy wymienić chociażby Holandię, Anglię, Belgię, Austrię, czy szkoły francuskie.
Niekorzystny jest system emerytalny, brakuje programów transformacji zawodowej na wzór zagranicznych, co pozostawia tancerzy po kilkunastoletnim okresie aktywności zawodowej bez perspektyw na podjęcie innego zawodu. Brakuje infrastruktury dla tańca, a istniejąca często nie spełnia wymogów niezbędnych do pracy. Tancerze niezależni nie mogą liczyć na system opieki socjalnej ze strony państwa.
Brakuje centrów choreograficznych i ośrodków tańca. Konieczne jest ich powołanie w kilku najważniejszych miastach, aby podnieść status tańca, ułatwić współpracę z ośrodkami zagranicznymi.
Polityka kulturalna miast nie zaspokaja potrzeb zespołów, teatrów i festiwali. Brak płynnej współpracy organizacji finansujących taneczne projekty. Prywatne inicjatywy powołania placówek (m.in. szkół tańca) mają małe szanse przetrwania. Upadają, przynoszą straty, permanentnie borykają się z trudnościami finansowymi.
Niedomaga edukacja taneczna, brak wydziałów teoretycznych w zakresie teorii tańca, brak krytyków piszących o tańcu…
Wnioski
Uroczystego zamknięcia I Kongresu Tańca dokonał Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Bogdan Zdrojewski. W swoim przemówieniu w całkiem optymistycznym tonie dokonał podsumowania dotychczasowych osiągnięć w dziedzinie kultury, z wyszczególnieniem tańca. Zapewnił o chęci współpracy i zrozumieniu potrzeb przedstawicieli środowiska tanecznego.
Zrozumiałą tendencją przy omawianiu sytuacji tańca w Polsce jest ciągłe zerkanie na zachód, porównywanie się do krajów bogatszych, w których taniec rozwija się od dawien dawna w naturalny i nieskrępowany sposób. Polska scena tańca (w kształcie, w jakim istnieje dzisiaj) rozwija się od czasu początków transformacji ustrojowej, jest więc stosunkowo młoda, napotyka też nieco inne trudności administracyjno-instytucjonalne.
Motyw przewodni wielu wystąpień skupił się wokół słowa „brak”. Nie oznacza to jednak, że jest zupełnie źle. Akcent postawiono co prawda nad ciemną stroną polskiego tańca, ale po to, by wspólnie wypracować program rozwiązań systemowych.
Kongres nie starał się znaleźć uniwersalnego lekarstwa na wszystkie bolączki. Naiwnością byłoby sądzić, że wymienione problemy znikną jak ręką odjął. Wielkim sukcesem Kongresu jest jednak już sam fakt scalenia środowisk tańca, stworzenie przestrzeni do wspólnej dyskusji i zdecydowana inicjatywa podjęcia określonych zmian. Będą to zmiany czasochłonne, ale przy skutecznej polityce przyniosą oczekiwane efekty.
Kongres nie pozostawia nas w zupełnie pesymistycznym nastroju. W sferze tańca już wiele się zmienia, wystarczy jeszcze raz przytoczyć powołanie długo oczekiwanego Instytuty Muzyki i Tańca. Jeszcze nie całkiem samodzielnego (władze IMiT postulują powołanie dwóch odrębnych instytucji w miejsce obecnie istniejącej, zajmującej się jednocześnie muzyką i tańcem), ale z iście reformatorską wizją.
Kongres Tańca
27-29 kwietnia, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Dobra 55/56
Organizator: Instytut Muzyki i Tańca
Kierownictwo programowe: Edyta Kozak, Anna Królica, Joanna Szymajda
Koordynatorzy paneli: Jadwiga Majewska, Janusz Marek, Witold Mrozek, Ryszard Kalinowski, Karol Urbański
Moderatorzy paneli: Joanna Klass, Jacek Kopciński, Paweł Potoroczyn
Koordynator organizacyjny: Fundacja Ciało/Umysł