Biblioteki już od dawna pełnią nie tylko funkcję użytkową, ale również kulturalną czy estetyczną. Oto mój subiektywny przegląd najciekawszych i najbardziej imponujących bibliotek w Polsce.
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego
Na szczycie listy musi się znaleźć nasza Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (BUW) – największej i czołowej uczelni w Polsce. Przypomnijmy najważniejsze wydarzenia w kalendarium BUW-u.
Biblioteka została założona razem z powstaniem Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego w 1816 roku. Zastępcą dyrektora był wówczas sam Joachim Lelewel. Najcenniejsze zbiory znajdowały się w Gabinecie Rycin, który obejmował m.in. kolekcje króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i Stanisława Kostki Potockiego.
Po stłumieniu powstania listopadowego w 1831 roku biblioteka została zamknięta, a większość zbiorów wywieziono do Petersburga.
W 1862 roku Uniwersytet został ponownie uruchomiony pod nazwą Szkoła Główna. Sześć lat później, w 1869 roku, cesarz Aleksander II zatwierdził ustawę o przekształceniu Szkoły Głównej w rosyjski uniwersytet.
Po wycofaniu się Rosjan z Warszawy w sierpniu 1915 roku Cesarski Uniwersytet Warszawski został ewakuowany do Rostowa nad Donem, a najcenniejsze zbiory biblioteki zostały wywiezione. Biblioteka została ponownie otwarta jesienią 1915 roku, wraz z odrodzeniem polskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
W momencie wybuchu II wojny światowej biblioteka posiadała około miliona jednostek zbiorów. Podczas całej okupacji nielegalnie udostępniała swoje zbiory działającym w Warszawie tajnym uniwersytetom, takim jak Uniwersytet Warszawski i Poznański. Straty poniesione przez Bibliotekę Uniwersytecką w czasie wojny były ogromne.
W 1990 roku rząd Tadeusza Mazowieckiego postanowił przeznaczyć dochody z wynajmu budynku dawnego KC PZPR na budowę nowej siedziby Biblioteki. W 1993 roku ogłoszono konkurs architektoniczny na projekt nowego gmachu. Pierwszą nagrodę oraz rekomendację do realizacji otrzymali architekci Marek Budzyński i Zbigniew Badowski. Otwarcie nowego budynku Biblioteki na Powiślu stanowiło początek nowego rozdziału w historii Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
Ten kawał historii sprawił, iż dziś możemy z dumą korzystać z nowoczesnej biblioteki uniwersyteckiej.
Nowy budynek Biblioteki zdobył liczne prestiżowe nagrody i wyróżnienia w konkursach architektonicznych. Elewacja od strony ulicy Dobrej została zaprojektowana w sposób monumentalny, z ośmioma tablicami zakończonymi fryzem, na którym widnieje napis „Biblioteka Uniwersytecka”. Tablice, symbolizujące strony książek, zawierają fragmenty dzieł literackich, takich jak teksty Platona czy Kochanowskiego.
Wejście do Biblioteki, umiejscowione w krytym pasażu, jest zwieńczone symbolem BUW – otwartą księgą z patynowanego brązu, z napisem „Hinc omnia”. Na szczycie schodów prowadzących do holu katalogowego, na pierwszym poziomie, znajdują się cztery betonowe kolumny z rzeźbami autorstwa Adama Myjaka, które przedstawiają wybitnych polskich filozofów szkoły lwowsko-warszawskiej. Inskrypcje na kolumnach zawierają fragmenty ich prac.
Ogród na dachu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie to jeden z największych i najpiękniejszych ogrodów dachowych w Europie. Składa się on z dwóch części: górnej, o powierzchni 2000 m², oraz dolnej, zajmującej 15000 m². W dolnej części ogrodu znajdują się staw, fontanna oraz granitowe rzeźby autorstwa Ryszarda Stryjeckiego, które stanowią główną atrakcję. Z dachu rozciąga się piękna panorama miasta, w tym widok na Wisłę, oraz wspaniałe kompozycje roślinne, które zostały zestawione według dominujących kolorów.
Biblioteka Jagiellońska
Skoro jesteśmy już przy bibliotekach uniwersyteckich, nie można pominąć znaczenia Biblioteki Jagiellońskiej.
Jagiellonka ma długą historię sięgającą XIV wieku, kiedy to w ramach różnych wydziałów i instytucji akademickich gromadzono książki naukowe z zakresu filozofii, prawa, teologii i medycyny. W XVI wieku stała się dumą Uniwersytetu, a jej zbiory systematycznie rosły. Bibliotekę odwiedzały znane postacie, w tym także królowie.
Rozwój Biblioteki nabrał tempa po powołaniu w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej, która przyznała stałe fundusze na jej potrzeby w ramach reformy Uniwersytetu Krakowskiego. Dzięki wnioskowi Hugona Kołłątaja, do zbiorów dołączono księgozbiory innych kolegiów, a całość została uporządkowana i skatalogowana. Zatrzymanie rozwoju Biblioteki nastąpiło po rozbiorach, gdy Polska utraciła niepodległość.
Ważny rozkwit Biblioteka przeżyła za dyrekcji Karola Estreichera w latach 1868-1905, twórcy Bibliografii Polskiej, który znacząco zwiększył liczbę zbiorów dotyczących Polski, nadając Bibliotece charakter narodowy.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Biblioteka przeprowadziła reformy katalogów i unowocześniła swoje zbiory. W latach 1931-1939 wzniesiono nowy budynek. Po II wojnie światowej nastąpił intensywny napływ zbiorów, w tym obowiązkowych druków polskich, dzięki wymianie z bibliotekami zagranicznymi i darowiznom. W 1969 roku rozpoczęto archiwizowanie druków polskich, a w drugiej połowie XX wieku rozbudowano gmach Biblioteki i dodano nowe skrzydło.
Obecnie Biblioteka Jagiellońska koncentruje się na zbiorach z zakresu humanistyki i gromadzi wszystkie druki polskie, zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Jej zasoby, w tym ponad 7,5 miliona pozycji, zawierają cenne manuskrypty i starodruki. Wśród najważniejszych skarbów znajdują się m.in. XV-wieczny zapis „Bogurodzicy”, rękopisy „De revolutionibus…” Mikołaja Kopernika oraz Scherzo E-dur Fryderyka Chopina.
Biblioteka Publiczna przy ulicy Koszykowej w Warszawie
Wróćmy jeszcze do Warszawy.
Pod koniec XIX wieku w Warszawie zaczęła toczyć się publiczna dyskusja na temat potrzeby założenia dużej biblioteki. W porównaniu z innymi wielkimi miastami Europy, Warszawa borykała się z poważnym brakiem instytucji naukowych i kulturalnych.
Realizacja tego pomysłu stała się możliwa dopiero po 1905 roku, dzięki wydaniu liberalnej ustawy o związkach i stowarzyszeniach w 1906 roku. Biblioteka Publiczna została założona w 1907 roku z inicjatywy Towarzystwa Biblioteki Publicznej, które powstało rok wcześniej.
Biblioteka rozwijała się dynamicznie przez kolejne trzy dekady, niestety w czasie II wojny światowej straciła 84% swoich zbiorów. Dziś jest jedną z największych bibliotek publicznych w Polsce, a jej księgozbiór liczy około 1,5 miliona woluminów.
Księgozbiór ma charakter uniwersalny i obejmuje głównie druki polskie od XIX wieku we wszystkich dziedzinach wiedzy, a także wybrane druki obce. Zbiór rękopisów i starych druków liczy około 15 000 egzemplarzy, w tym 4 000 rękopisów. Do najcenniejszych starych druków należy 83 inkunabuły, fragmenty pierwszej polskiej książki kucharskiej z XVI wieku, a także druki z księgozbioru króla Zygmunta Augusta, biblioteki Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz Biblioteki Załuskich.
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu
Przeskoczmy teraz do Wielkopolski.
Biblioteka Raczyńskich, która została otwarta 5 maja 1829 roku, imponuje dzisiaj swoją wielkością. Była to pierwsza publiczna biblioteka na ziemiach zaboru pruskiego. Niestety, podczas II wojny światowej została niemal całkowicie zniszczona, a jej odbudowa budzi ogromny podziw.
W wyniku konkursu architektonicznego na rozbudowę biblioteki, który odbył się w 2003 roku, pierwszą nagrodę zdobył projekt biura JEMS. Zdecydowano się na prawie trzykrotne powiększenie powierzchni historycznego budynku. W projekcie uwzględniono stworzenie przestrzeni dla katalogów, informacji i czytelni na pierwszym piętrze, a także zawieszenie trzech poziomów magazynów nad przestrzenią publiczną. Dzięki temu udało się uzyskać większą otwartość parteru, na którym znalazły się księgarnia, galeria i kawiarnia. XIX-wieczny budynek został połączony z nowoczesnym, który charakteryzuje się lekką, przeszkloną fasadą opartą na betonowych filarach.
Frontowa elewacja historycznego gmachu jest inspirowana paryskim Luwrem.
Biblioteka Raczyńskich specjalizuje się w gromadzeniu publikacji z zakresu humanistyki, politologii, ekonomii oraz literatury polskiej i obcej. Jej najcenniejsze zbiory to różnorodne kolekcje specjalne, w tym rękopisy (głównie historyczne i literackie, datowane od XIII wieku do współczesności), starodruki oraz cenne atlasy kartograficzne, szczególnie z XV i XVII wieku. Część tych zbiorów pochodzi z pierwotnej biblioteki Raczyńskich.
Stacja Kultura w Rumi
Zawitajmy teraz na Pomorze.
Stacja Kultura, znajdująca się w Rumi na Pomorzu, została stworzona w miejscu, gdzie kiedyś istniał dworzec kolejowy, a teren ten przez wiele lat był nieużywany. Obecnie stacja i biblioteka funkcjonują wspólnie w jednej przestrzeni, wzajemnie się przenikając. Wnętrze biblioteki zostało zaprojektowane z elementami nawiązującymi do kolejnictwa, jak na przykład półki na książki, które przypominają tory kolejowe.
Przestrzeń została zaprojektowana w elegancki i przytulny sposób, podzielona na różne strefy, w których znajdują się: wypożyczalnia, pracownie fotograficzne, malarskie i rzeźbiarskie, kącik dla dzieci z literaturą i edukacyjnymi zabawkami, stanowiska komputerowe na antresoli, sale konferencyjne oraz biura organizacji pozarządowych.
W 2016 roku Stacja Kultura została uznana za najpiękniejszą bibliotekę świata, zdobywając nagrodę w kategorii bibliotek jednoprzestrzennych podczas prestiżowego konkursu Library Interior Design Awards.
Biblioteka Nowy Horyzont w Kraśniku
Lubelskie też ma się czym pochwalić.
Kraśnicka biblioteka to nie tylko przestrzeń do wypożyczania książek, ale również miejsce, które zachęca do aktywnego spędzania czasu. Projekt został opracowany przez pracownię GK-Atelier Grzegorza Kłody, która zdobyła nagrodę w konkursie German Design Award 2024.
Pomysł na bibliotekę zrodził się w głowie projektanta, gdy siedział w jednej z wrocławskich kawiarni. Zdecydował się zaprojektować kraśnicką bibliotekę w stylu kawiarni z ogródkiem. W procesie projektowania, autor podzielił użytkowników na trzy typy osobowości: introwertyków, ekstrawertyków oraz osoby pośrednie, co pozwoliło na wydzielenie trzech głównych stref przeznaczonych do różnych aktywności.
Część dla introwertyków znajduje się na parterze, w dużej sali zaprojektowanej z myślą o kameralnej atmosferze. To miejsce, gdzie można poczytać książki, odrobić lekcje lub spędzić czas w mniejszym gronie. Wnętrze wyposażono w wygodne loże w kształcie litery „U”, regały z książkami oraz niewielkie stoliki kawowe, a także huśtawki zawieszone pod sufitem.
Strefa dla ekstrawertyków mieści się na piętrze. To przestronna, otwarta sala przypominająca kawiarnię, z modułowymi meblami, które można dostosować do różnych potrzeb. To miejsce wykorzystywane jest do organizowania wydarzeń kulturalnych, wernisaży oraz spotkań lokalnej społeczności.
W bibliotece znajduje się także sala multimedialna, wyposażona w 6 mobilnych stanowisk komputerowych oraz duży telewizor, który może służyć do prowadzenia prezentacji.
Bioteka w Lublinie
I raz jeszcze lubelskie…
Filia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Lublinie, mieszcząca się w dawnej Karczmie Słupskiej, wyróżnia się unikalną architekturą, która łączy industrialny miejski styl z zielonym, relaksującym ogrodem. Nowa siedziba dwóch filii ma na celu stworzenie przestrzeni, która nawiązuje do zrewitalizowanego Ogrodu Saskiego. Wnętrze biblioteki jest naturalnym przedłużeniem ogrodu, harmonijnie łączącym tętniącą życiem miejską tkankę z uspokajającą zielenią.
Wnętrze obiektu przyciąga uwagę dużą ilością roślinności. Zieleń jest obecna od samego wejścia, gdzie w niewielkiej galerii sztuki znajduje się mech na szarych, betonowych ścianach, a także regał z doniczkami. Zieleń pełni tutaj rolę nie tylko dekoracyjną, ale i relaksacyjną, mając na celu uspokojenie zmysłów odwiedzających.
Unikalnym pomysłem, wdrożonym przez Biotekę, jest „Kwiatodzielnia”, która pozwala odwiedzającym zabrać ze sobą roślinę, a nie tylko książkę. To innowacyjne podejście wspiera także proekologiczną edukację, która jest szeroko rozwijana w tej bibliotece.
Biblioteka posiada 18 tysięcy książek, 9 tysięcy audiobooków, 7 tysięcy filmów oraz albumy muzyczne. Skąpana w zieleni, zaprasza na spotkania, wydarzenia kulturalne i daje przestrzeń do odpoczynku w otoczeniu natury.
——————————————————————————————————
Źródła, z których korzystałem przy tworzeniu powyższego artykułu: