Kontrowersyjne święto mające w Polsce zarówno swoich zwolenników, jak i zagorzałych przeciwników. Halloween, które kojarzymy głównie z duchami, przebraniami, czarownicami i lampionami z dyni, ma korzenie sięgające starożytnych tradycji, które stopniowo ewoluowały w to, co znamy dzisiaj. Choć kojarzone głównie z krajami anglosaskimi, jest obchodzone w różnych formach na całym świecie. Zanim jednak prześledzimy, jak różne kultury celebrują to święto, warto zrozumieć, skąd Halloween się wywodzi.
Halloween kontra Dzień Wszystkich Świętych
Halloween ma swoje początki w celtyckim święcie Samhain. Obchodzono je na terenie dzisiejszej Irlandii, Wielkiej Brytanii i północnej Francji około 2000 lat temu. Dla Celtów 31 października był końcem roku, zamknięciem sezonu żniw i początkiem zimy – okresu kojarzonego z mrokiem, zimnem i śmiercią. Wierzono, że tego dnia granica między światem żywych a umarłych zaciera się, a duchy mogły swobodnie poruszać się po ziemi. Celtowie palili ogniska i zakładali maski, aby odstraszyć złe duchy.
Kiedy Cesarstwo Rzymskie zajęło ziemie celtyckie, tradycje Samhain zaczęły się przenikać z rzymskimi obrzędami, takimi jak Feralia (święto ku czci zmarłych) oraz obchodami ku czci Pomony, bogini owoców i drzew. Stąd wzięła się późniejsza tradycja „bobbing for apples” – zabawy polegającej na łowieniu jabłek ustami, która dziś towarzyszy Halloween.
W średniowieczu, wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa, Kościół katolicki starał się zasymilować pogańskie święta, nadawać im nowe, chrześcijańskie znaczenia. W VIII wieku papież Grzegorz III wyznaczył 1 listopada jako Dzień Wszystkich Świętych (ang. All Saints’ Day), a 31 października stał się Wigilią Wszystkich Świętych – po angielsku „All Hallows’ Eve”, co z czasem przekształciło się w Halloween.
Rozwój Halloween w Stanach Zjednoczonych
Obchody Halloween w formie, jaką znamy dzisiaj, narodziły się w dużej mierze w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku, kiedy to irlandzcy imigranci przynieśli ze sobą swoje tradycje, w tym zwyczaj wycinania lampionów z rzepy i dyni oraz zabawę w przebieranki. W miarę upływu czasu Halloween stawało się coraz bardziej świeckim świętem, a symbole związane z duchami, wiedźmami i innymi nadprzyrodzonymi postaciami zaczęły dominować w kulturze popularnej.
Dziś Halloween w USA to jedno z najważniejszych świąt komercyjnych, a jego obchody przyciągają miliony ludzi do organizowania imprez, dekorowania domów, rozdawania słodyczy dzieciom w ramach tradycji trick-or-treat i uczestniczenia w paradach.
Halloween w różnych częściach świata
Choć Halloween jest silnie związane z krajami anglosaskimi, w innych zakątkach świata również istnieją podobne tradycje, które mają swoje korzenie w lokalnych wierzeniach i obrzędach ku czci zmarłych.
1. Irlandia
Irlandia, kolebka Halloween, nadal kultywuje tradycje związane z Samhain. Współczesne irlandzkie obchody Halloween to mieszanka dawnych obrzędów celtyckich i nowoczesnych tradycji amerykańskich. W całym kraju organizowane są festiwale z ogniskami, pokazami fajerwerków, a dzieci, podobnie jak w Stanach, przebierają się i chodzą po domach, zbierając słodycze.
2. Meksyk – Día de los Muertos (Dzień Zmarłych)
W Meksyku Halloween przenika się z lokalnym świętem Día de los Muertos, które trwa od 31 października do 2 listopada. To nie smutna, lecz radosna celebracja zmarłych, którzy według wierzeń wracają na ziemię, by odwiedzić swoich bliskich. Meksykanie budują kolorowe ołtarze, ozdobione kwiatami, świecami i ofiarami w postaci jedzenia, a także dekorują groby. Charakterystycznym symbolem Dnia Zmarłych są czaszki cukrowe oraz postać La Catriny, czyli elegancko ubranej czaszki, która stała się ikoną tego święta.
3. Wielka Brytania
Choć Halloween wywodzi się z tradycji celtyckich, w Wielkiej Brytanii nie jest tak hucznie obchodzone jak w Stanach Zjednoczonych. Mimo to, popularność Halloween rośnie, a dzieci coraz częściej przebierają się w kostiumy i biorą udział w zabawie trick-or-treat. W Anglii istnieje także inne święto, które ma miejsce niedługo po Halloween – Guy Fawkes Night (5 listopada), podczas którego pali się ogniska i strzela fajerwerkami, co czasem konkuruje z popularnością Halloween.
4. Japonia
W Japonii Halloween staje się coraz bardziej popularne, zwłaszcza w większych miastach, gdzie odbywają się parady i imprezy kostiumowe. Mimo, że Halloween nie ma tam korzeni kulturowych, Japończycy szybko zaadaptowali elementy związane z cosplayem i rozrywką. W Tokio słynna jest parada w dzielnicy Shibuya, gdzie tysiące osób przebranych w fantazyjne stroje bierze udział w obchodach.
5. Hiszpania
W Hiszpanii Halloween zaczyna zyskiwać na popularności, jednak większą wagę przywiązuje się do Dnia Wszystkich Świętych (1 listopada), kiedy to Hiszpanie odwiedzają groby bliskich i składają kwiaty. Mimo to, zwłaszcza w większych miastach, organizowane są imprezy Halloween, a dzieci zbierają słodycze.
6. Chiny
W Chinach istnieje podobne święto zmarłych, znane jako Hungry Ghost Festival, obchodzone w siódmym miesiącu księżycowym. Wierzy się, że dusze zmarłych wracają na ziemię, aby odwiedzić swoich krewnych, dlatego Chińczycy palą papierowe pieniądze, ofiarują jedzenie i organizują specjalne ceremonie. Halloween jako takie nie jest szeroko obchodzone, ale w dużych miastach zaczyna pojawiać się jako komercyjne święto, zwłaszcza w kontekście imprez rozrywkowych.
7. Polska
W Polsce Halloween budzi mieszane uczucia. Z jednej strony młodsze pokolenie chętnie przyjmuje amerykańskie tradycje, organizując imprezy kostiumowe i dekorując domy. Z drugiej strony, wiele osób postrzega to święto jako niezgodne z polską tradycją katolicką, w której 1 listopada jest Dniem Wszystkich Świętych, a 2 listopada Dniem Zadusznym. To dni pełne zadumy, które poświęcamy na wspominanie zmarłych.