Filtry fotograficzne są jednym z elementów wyposażenia, cieszących się szczególnym uznaniem wśród doświadczonych fotografów. Jednak część początkujących pasjonatów również ich używa, by urozmaicić swoje zdjęcia.
W niektórych środowiskach krąży opinia, że filtry stały się bezużyteczne w dobie programu Photoshop. Użytkownicy aparatów sądzą, że identyczne efekty można uzyskać w łatwy sposób modyfikując gotowy obraz za pomocą prostych narzędzi w programach graficznych. Tymczasem wielu profesjonalistów podkreśla, że przy użyciu filtrów optycznych mamy zdecydowanie więcej możliwości w kreowaniu odpowiednich barw i efektów na naszym zdjęciu. Do tego niestety potrzebujemy odpowiedniej pewności w sztuce posługiwania się tym dodatkowym ekwipunkiem.
Modyfikując gotowy obraz, zazwyczaj wycinamy lub częściowo go zniekształcamy, co powoduje, że otrzymujemy zaledwie ułamek tego, co przez obiektyw trafia do naszego aparatu. Celem filtrów jest zmiana utrwalonego obrazu zanim zostanie zarejestrowany przez błonę lub matrycę aparatu. Dzięki temu umożliwiają nam one wierniejsze udokumentowanie sceny, poprawiają kontrast obrazu oraz uwypuklając kolory. Wiedza na temat rodzajów filtrów, możliwości ich zakładania, a także znajomość warunków, w których warto ich używać zaoszczędzi nam czas, jaki spędzilibyśmy na obróbce graficznej.
Ze względu na zastosowanie możemy wyróżnić ich trzy główne funkcje: korektę fotografowanego ujęcia w celu poprawy jakości, silną modyfikację obrazu, pomagającą uzyskać nietypowy efekt oraz ochronę.
Wśród filtrów ochronnych wyróżniamy filtr UV, którego główną funkcją jest eliminacja promieniowania ultrafioletowego niewidocznego dla ludzkiego oka. W przypadku aparatów cyfrowych matryce są kompletnie niewrażliwe na promieniowanie, więc wielu fotografów stosuje go, by uniknąć uszkodzeń przedniej soczewki obiektywu. Dobrej jakości filtr UV jest bezbarwny, dzięki czemu nie zmienia warunków ekspozycji.
Zdjęcia wykonane bez filtra (po lewej) oraz przy użyciu filtra polaryzacyjnego Marumi DHG Super Circular P.L.D (po prawej). Parametry: ISO 100, f/9, 1/10 s / fot. Mirek Kaźmierczak
Filtry polaryzacyjne pozwalają na redukcję światła odbitego od błyszczących powierzchni takich jak wody czy szyb. Stosując go w fotografii barwnej oraz czarno-białej uzyskujemy uwypuklenie koloru nieba, większy kontrast i podkreślenie bieli chmur. Można je również zastosować jako neutralne filtry szare niwelujące strumień świetlny. Wyróżniamy dwa podstawowe typy filtrów polaryzacyjnych: kołowy oraz liniowy. Kołowy jest bardziej rekomendowanym filtrem, ponieważ jest rodzajem zaawansowanego polaryzatora. Możemy go swobodnie używać w każdym aparacie w przeciwieństwie do typu liniowego (którego nie można montować w lustrzankach z autofocusem, gdyż zakłóca pracę automatycznego ustawiania ostrości).
Zdjęcia wykonane przy użyciu filtrów Cokin, szare połówki o następujących gęstościach: ND 03, 06 i 09. Parametry: ISO 100, f/9, 1/10 s / fot. Mirek Kaźmierczak
Zdjęcia wykonane przy użyciu filtra polaryzacyjnego Marumi DHG Super Circular P.L.D. oraz szarych połówek nd0.3+nd.06+nd0.9. Parametry: ISO 100, f/9, 1/10 s / fot. Mirek Kaźmierczak
Filtry konwersyjne służą do przesuwania temperatury barwy światła w górę (w kierunku światła niebieskiego) lub w dół (w kierunku światła żółto-pomarańczowego) – głównie filtry Skylight. Zastosowanie tego typu filtru gwarantuje uzyskanie właściwej równowagi barwnej w każdych warunkach oświetleniowych.
Zadaniem filtrów neutralnie szarych (ND) jest równomierne pochłanianie światła z całego zakresu widma. Można ich użyć w sytuacjach, gdy światła jest za dużo, np., gdy robimy zdjęcie portretowe w jasny dzień lub w celu wydłużenia czasu otwarcia migawki, by unaocznić np. dynamikę tłumu.
Filtry barwne zarówno w formie szklanej, jak i cyfrowej są głównie stosowane w fotografii czarno-białej. Przezroczyste barwne szkło najlepiej przepuszcza światło o określonej długości, tłumiąc pozostałe. Filtr czerwony zwiększa kontrast zachmurzonego nieba poprzez przyciemnienie niebieskiego nieba nie naruszając bieli chmur, przy małym zachmurzeniu powoduje kontrast białych chmur i ciemnego nieba, a przy dużym zachmurzeniu efekt nieba burzowego. Filtry żółte bądź żółto-zielone mogą służyć do akcentowania koloru roślinności. Z kolei w fotografii barwnej zmieniają kolorystykę zdjęcia dokonując korekcji barwnej, co zmienia nastrój zdjęcia.
Filtrem makro możemy się posłużyć w tańszej wersji zamiast obiektywu. Ma on postać soczewki powiększającej umieszczonej w obudowie typowego filtra.
Ważnym aspektem jest także mocowanie filtrów na obiektywie. W lustrzankach (analogowych i cyfrowych) najczęściej można się posłużyć filtrami nakręcanymi, które trzeba dobierać pod kątem rozmiaru obiektywu. Ich wybór jest dość liczny, co przyczynia się do zadowalająco niskich cen. Ostatnio coraz popularniejsze stają się obiektywy i filtry z gwintem metrycznym, których nie musimy już dobierać biorąc pod uwagę rozmiaru obiektywu. Są również doskonałym rozwiązaniem w przypadku, gdy zależy nam na zabezpieczeniu przedniej soczewki obiektywu przed ewentualnym zarysowaniem. Słabym punktem tego rozwiązania jest to, że występują głównie w aparatach drogich średniego i dużego formatu. Tymczasem do aparatów kompaktowych z ruchomą optyką mających mocowanie w postaci bagnetu potrzebna jest specjalna tuleja. Wśród aparatów, w których nie przewidziano możliwości zamocowania filtra potrzebna jest zewnętrzna ramka na filtry prostokątne.