Feminista animacji
W odróżnieniu od większości filmów przygodowych lub fantastycznych, niemal we wszystkich filmach Hayao Miyzakiego głównym bohaterem jest dziewczynka lub młoda dziewczyna. Co sprawia, że zdobywca Oscara i Złotego Niedźwiedzia za „Spirited Away: W krainie bogów” tak często sięga po kobiece protagonistki?
Frodo kobietą…
Pierwszym filmem pełnometrażowym jaki Miyazaki samodzielnie napisał i wyreżyserował, jest „Nauzykaa z Doliny Wiatru” (1984). Akcja rozgrywa się w odległej, post-apokaliptycznej przyszłości. Garstka ostatnich ludzi żyje na skraju trującego lasu, który pochłonął większą część lądów. Tytułowa bohaterka – Nauzykaa – jest księżniczką jednego z małych krajów nad brzegiem morza. Ich pokojowa egzystencja kończy się w momencie, gdy muszą dołączyć do kampanii wojennej jednego ze zwaśnionych imperiów. Działania wojenne doprowadzają do wściekłości Omu – ogromne insekty żyjące w lesie. Jeśli zdecydują się stratować ludzkie państewka, ludzkość czeka zagłada.
Nauzykaa
Nauzykaa jest w głębi serca wrażliwą dziewczyną, ale cechuje ją ogromna siła woli i odpowiedzialność. Nie kieruje się honorem, lecz sercem i poczuciem obowiązku: zarówno kiedy przystępuje do wojny i kiedy ratuje życie małego Omu. Nauzykaa jest wolna od takich cech męskich protagonistów jak pycha, narcyzm czy agresja. Oczywiście, ma pewne „męskie” cechy, jak umiejętność posługiwania się mieczem, a sprowokowana potrafi wpaść w szał. Niemniej jednak, Nauzykaa pozostaje najlepszym przykładem bohaterki będącej hołdem dla kobiecości.
…I Tarzan w spódnicy
W 1997 roku do kin trafiła kolejna księżniczka – „Księżniczka Mononoke„. W tym filmie są aż dwie wyraziste bohaterki – tytułowa Mononoke i lady Eboshi. Akcja rozgrywa się w średniowiecznej Japonii. Lady Eboshi jest przywódczynią wioski będącej schronieniem dla prostytutek, rzezimieszków i trędowatych. Zbudowała ona przemysł oparty na wydobyciu i przetapianiu rudy żelaza. Z drugiej strony wzmożona eksploatacja naturalnych zasobów jest postrzegana jako zagrożenie przez żyjących w okolicy bogów. Wychowana przez wilki Mononoke próbuje zabić lady Eboshi.
Księżniczka Mononoke
„Księżniczka Mononoke” to ten film Miyazakiego, w którym najpełniej przejawia się inny motyw jego twórczości – brak granicy między dobrem a złem, między protagonistami a antagonistami. Choć „formalnie” historia jest przedstawiona z punktu widzenia księcia Ajnów Ashitaki, to właśnie konflikt między postępem a naturą, ludzkością a bogami jest głównym tematem filmu. Obie strony są reprezentowane przez kobiety.
Choć lady Eboshi cechują racjonalizm i powaga, a Mononoke – żywiołowość i dzikość, to obie mają coś wspólnego – lojalność wobec swojej „rodziny”. A także to, że ani wyrzutki społeczne dla Eboshi, ani bogowie-wilki dla Mononoke nie są ich „prawdziwą” rodziną. Konflikt między obiema stronami w końcu przeradza się w otwartą wojnę, ale za sprawą mężczyzn. Pokój osiągnięty na końcu filmu był możliwy tylko dzięki temu, że Eboshi i Mononoke znalazły nić porozumienia – osiągnięcie będące najwyraźniej poza zasięgiem opętanych niszczycielską żądzą mężczyzn.
Lady Eboshi
Animemisja
Kobiece postaci odgrywają także duże znaczenie w pozostałych filmach Miyazakiego. W „Szkarłatnym Pilocie” (1992), którego akcja rozgrywa się w faszystowskich Włoszech Mussoliniego, to właśnie kobiety pracują w fabrykach i warsztatach, radząc sobie doskonale – gdyż mężczyźni poszli na wojnę. Ponadto, „Szkarłatny Pilot” to jedyny film Miyzakiego, którego głównym bohaterem jest dorosły mężczyzna… Choć zamieniony w antropomorficzną świnię… (żeby nie było nieporozumień).
W „Ruchomym zamku Hauru” (2004) potężna i wpływowa czarownica na dworze króla jest faktycznym władcą królestwa. W „Lapucie: zamku w chmurach” (1986) przywódczynią podniebnych piratów jest ich matka. W „Spirited Away” (2001) szefem łaźni dla bogów jest wredna (z pozoru) bogini. Przykłady można by mnożyć. W sumie odrębnym motywem w twórczości Miyazakiego są te bohaterki, które przyjmują rolę matek – zawsze samodzielnych i dominujących nad wszystkimi, zwłaszcza nad mężczyznami, ale niepozbawionych ciepła (choć często skrywanego pod grubą skorupą).
Hayao Miyazaki
Zapytany w 1994 roku przez dziennikarza wprost: Dlaczego u pana zawsze kobiety są protagonistami?, Miyazaki odpowiedział: Nie zakładam sobie tego z góry. Ale jak tak porównać faceta w akcji z kobietą w akcji, to uważam, że kobieta jest wspanialsza. Kiedy widzę mężczyznę idącego z wysoko podniesioną głową, to nic nie czuję, ale jak tak idzie dziewczyna, to myślę sobie „fajnie”.